هنر میناکاری، هنر عشق و آتش

زمان مطالعه: 7 دقیقه
هنر میناکاری هنر عشق و آتش
در این مقاله میخوانید

هنر میناکاری

هنر میناکاری که از دیر باز تا کنون، مورد توجه هنرمندان و هنر دوستان بوده است ، هنری است که به آن هنر عشق و آتش گفته می شود. چرا که هنرمند تمام ذوق و سلیقه خود را بر روی ظروف پیاده نموده و آن را به آتش می سپارد تا هنرش ماندگار و جاودانه شود.

در ایران زمین ، هنر از دیرباز ارزش و منزلت خاصی داشته است و هنرمندان ایرانی با رویکرد به زیبا شناسی و توجه خاص نسبت به انسان و ارزشهای والای آن و ارتباط با خالق هستی به خلاقیت های هنری می پرداخته اند.

هنر ایرانی در طول تاریخ فراز و نشیبهای فراوانی را پشت سر گذاشته است. گاه هنرمند ایرانی هنر کشورهای دیگر را جذب و با فرهنگ خود هماهنگ و همخوان کرده و گاه نیز بالعکس، فرهنگ ایرانی الگویی برای دیگر جوامع قرار گرفته است. هنگام استیلای دشمن، هنرمندان و اندیشمندان ایرانی دشمن را مغلوب فرهنگ و هنر خود می کردند.

 

حتما بخوانید : میناکاری هنر پنج هزار ساله و جزو اصلی ترین حوزه های صنایع دستی ایرانی

 

میناکاری

تاریخچه ای بر هنر میناکاری

هنر مینا کاری را میتوان یکی از اختراعات خلاق بشر دانست، زیرا این هنر شامل فعل و انفعال های شیمیایی پیچیده ای است. بنابراین میتوان هنر مینا سازی را هنر آزمایشگاهی نیز دانست.

این هنر در زمان تسلط مغولان نیز ادامه داشت و فقط تغییراتی در طراحی نقوش بر اساس زندگی روزمره به وجود آمد. همچنین نمونه های این هنر از عهد صفویه در موزه ایران باستان وجود دارد که نشان از گرایش هنر آن عصر است. در این دوره بیشتر نقاشی های مینا کاری شامل گل و بوته بوده که بر روی ظروف مینا تجلی می کرد.

یکی از نمونه های مینای این زمان ، که توسط ژان شاردن ، جهانگرد مشهور فرانسوی توصیف شده است، قطعه مینایی از کارهای هنرمندان اصفهانی است مشتمل بر طرحی از پرندگان و حیوانات بر زمینه ی گل و بوته و رنگ آبی کم رنگ ، سبز ، زرد و قرمز.

میناکاری صفویه

میناکاری در دوره صفویه

در این دوره میناکاری رواج خوبی داشت و اصفهان به عنوان مرکز صفویان مهد این هنر بود. البته پس از دوران صفویه ، اصفهان تقریبا به صورت یک مرکز عمده مینا کاری باقی ماند و علاوه بر این در شهرهایی همچون ری ، طوس و کاشان نیز به دلیل وجود معادن کائولین هنر مینا کاری رواج بهتری نسبت به دیگر شهرها پیدا کرد. علاوه بر این در موصل ( قسمتی از عراق ) و دمشق نیز هنر مینا کاری رواج داشت و حتی در زمان سلجوقیان ، موصل مرکز تهیه ی ظروف برنجی و مینا کاری محسوب می شد.

 

میناکاری در دوره قاجار

در دوره قاجار نیز هنر مینا سازی دچار تحولاتی شد ، به خصوص در دوران حکومت ناصر الدین شاه این هنر به دربار و خانه های اشراف راه یافت و بیشتر سر قلیان ها ، کوزه قلیان ها ، کمربندها ، آفتابه لگن ها ، گلاب پاش ها ، گوشواره ها و اشکدان ها از جنس مینا ساخته شد.

در این دوران رنگ متداول و غالب در هنر مینا کاری رنگ قرمز بود و از طرح هایی همچون گل و بوته استفاده می شد.

در اواخر دوران قاجار ، هنر مینا رو به فراموشی رفت و شاید آخرین بازمانده های صاحب این هنر در اواخر دوران محمد شاه قاجار ، ( 1263 هجری برابر با 1847 میلادی ) آقا علی فرزند آقا باقر نقاش باشد که هم ردیف پدرش بود.

 

میناکاری بعد از جنگ جهانی دوم

بالاخره بعد از جنگ جهانی دوم یک سرهنگ آلمانی به نام مسیو شونمان ، که از طرف یک شرکت آلمانی برای نصب ماشین های پارچه بافی کارخانه وطن به اصفهان آمده بود ، در اوقات فراغت خود با توجه به اینکه مقداری مواد اولیه مینا سازی از کشور خود به ایران آورده بود به تهیه ظروف مینا می پرداخت و نقاشی آن را به هنرمندان اصفهانی سفارش می داد ، ولی خود شخصا اجسام میناکاری را بوم و آتش می داد. وی دارای همکاری به نام حسن خان فرامرزی فولادی بود که او را در نصب ماشین آلات پارچه بافی کمک می کرد.

فرامرزی با توجه به علاقه و کنجکاوی شدیدی که به یادگیری فن بوم کاری و آتش کاری داشت از روزنه دیوار اتاق آتشکاری طرز کار این هنر را از این سرهنگ آلمانی فرا گرفت و سپس استاد شکر الله صنیع زاده از معلومات و تجربه مرحوم حسن خان فرامرزی استفاده کرد و با استفاده و همکاری ارزنده ی وی توانست نسبت به رونق و رشد این هنر و تحول در شکل و ابعاد آن قدم های موثری بردارد.

 

مراحل میناکاری

زیر ساخت یا اسکلت مورد استفاده در هنر مینا سازی از فلزاتی مانند مس ، طلا ، نقره ، برنج و امثالهم است. ولی امروزه بیشتر از فلز مس به خاطر چکش خواری و انعطاف پذیری و قیمت مناسب اش برای تولید مینا استفاده می شود.

اسکلت ظروف مورد نظر توسط استاد مینا ساز به استاد مسگر سفارش داده می شود که ممکن است به صورت بشقاب ، گلدان ، پلاک و امثالهم در ابعاد مختلف و شکل های گوناگون تهیه شود. البته مس مورد استفاده باید به صورت تخته و خالص باشد. مس هایی که دارای ناخالصی هستند برای کارهای میناسازی مناسب نیستند ، زیرا اگر مس ناخالصی داشته باشد ورقه می شود و مینای به دست آمده ترک می خورد.

استاد مسگر

در گذشته ی نه چندان دور ، هنرمندان مینا ساز سفارش می کردند که استاد مسگر اشکال سفارش داده شده را هرچه بیشتر چکش بزند ، زیرا هم از لحاظ جذب رنگ و هم از لحاظ جلوگیری از شکنندگی مس غنی تر می شد.

 

استاد مسگر بعد از کشیدن طرح مورد نظر بر روی مس آن را قیچی قیچی کرده ، با چکش یا چرخ به صورت های مختلفی در می آورد. جسم تهیه شده را پس از چکش کاری ، که امروزه این عمل کمتر صورت می گیرد ، تاب می دهند.

دوغاب در میناکاری

تاب در اصطلاح به عملی گفته می شود که استاد مسگر اشکال تهیه شده را در آتش حرارت می دهد تا سرخ شود. سپس آن را داخل آب می کند. این عمل به خاطر جلوگیری از شکنندگی مس و انعطاف بهتر آن انجام می شود. بعد از آن به خاطر از بین بردن پوسته و یا لایه های روی مس ظروف را دوغاب می کنند. این کار باعث می شود تا رنگ لعاب بهتر جذب مس شود.

برای این عمل مقداری جوهر نمک را با آب حل می کنند. معمولا یک برابر جوهر و ده برابر آب کافی است. جسم مسی را داخل آب قرار داده ، پس از گذشت حدودا کمتر از یک دقیقه خارج کرده ، به وسیله ی آب شست و شو می دهند تا لایه های مزاحم یا چربی و امثالهم از روی مس جدا شود.

اجسام مسی بعد از خشک شدن آماده لعابکاری می شود.

مس های مورد استفاده در هنر مینا سازی معمولا 7 صدم یا 8 صدم هستند و گاهی هم از مس 0.1 برای کارهای برجسته و بزرگ استفاده می شود.

 

لحیم میناکاری از جنس نقره است

برای لحیم ظروف مسی آماده برای میناکاری باید از لحیم نقره استفاده کرد ، زیرا اگر از لحیم نقره استفاده نشود زمانی که جسم مذکور لعاب داده شد و داخل کوره قرار گرفت به علت حرارت بالا لحیم ها باز یا جمع خواهد شد.

در صورتی که بخواهید از فلزات دیگر مانند نقره ، طلا و امثالهم استفاده کنید درجه حرارت با مس متفاوت است ، مثلا در لعاب بر روی طلا باید درجه حرارت حدود 400 درجه باشد. ولی در مس بین 600 الی 900 درجه حرارت مورد نیاز است که این امر بستگی به نوع کار و ضخامت مس دارد.

ظروف آغشته به لعاب می شوند و در کوره قرار داده می شوند این کار 2 تا 3 بار تکرار می شود تا ظروف کاملا سفید و براق شود ، پس از آن ظروف آماده نقاشی و طرح زنی می شود.

 

طرح های نقاشی میناکاری

هنرمندان میناکار با استفاده از طرح ها و نقوش متفاوت ظروف را نقاشی می کنند این طرح ها عبارتند از:

  1. اسلیمی: نوعی از نقش و نگار است که عبارت است از خطهای منحنی و پیچکهایی که شکل نمادین گل و پیچک گیاهی را مجسم می کند.
  2. ختایی: از ترکیب غنچه ، گل و برگ های خارج از شکل طبیعی شان و بر اساس شیوه ی هنرهای تزئینی و بصورت نمادهای ایرانی پدید می آید.
  3. مرغ و ختایی: این نوع طرح که بصورت گلهایی معمولا به رنگ های قرمز ،  آبی و سرنج رنگ آمیزی شود به همراه پرندگانی که بصورت گردشی و در لابلای گلها نمایان اند ترسیم می شود.
  4. گل و مرغ: نقوش و طرحهایی از گلهای ختایی و پرندگان و همچنین بر گرفته از نقوش سیمرغ ترسیم می شود.
  5. ابنیه و آثار تاریخی: این نوع طرحها بیشتر در وسط بشقاب یا بر روی پلاکهای مینا ترسیم می شود. هنرمندان بعضا در اطراف ابنیه و آثار از طرحهای اسلیمی و با گل و مرغ و اسلیمی و ختایی استفاده می کنند.
  6. اسلیمی – ختایی: ترکیبی از نقوش اسلیمی و ختایی می باشد.
  7. اشکال مینیاتوری: در هنر میناکاری میتوان با استفاده از رنگهای مینایی نقوش مینیاتور را ترسیم نمود از جمله تصاویر افراد برجسته ، منظره ها و امثال آن ها را میتوان در هنر مینا کاری ترسیم کرد.

 

آتش کاری; پختن ظروف مینا در کوره

پس از ترسیم ، رنگ آمیزی و ترسیم نقوش مینا توسط هنرمند ظرف به کوره کار سپرده می شود تا درون کوره پخته شود ، در رشته میناسازی و بخصوص در قسمت آتشکاری نمی توان اجسام را در درجه حرارت خاصی قرار داد چرا که اسکلت مس ها و یا ظروف مختلف ممکن است دارای ضخامت های مختلفی از لحاظ ساختار مسی خود باشند.

زمان تشخیص به عهده استاد آتشکار است که از راه تجربه زمان مناسب را می داند.

آتش کاری مرحله حساسی است چرا که اگر کمی دیر ظروف را از کوره خارج نمایند رنگهای ظرف به اصطلاح می سوزد و حالت سفیدک می زند و اگر زودتر از حد معمول ظروف را خارج نمایند رنگها حالت کدر و زبری دارد. از این رو مهمترین مسأله در آتشکاری تجربه است.

پس از آتشکاری ظروف آماده ارائه به بازار می شود. ظروف مینا در قالب بشقاب ، گلدان ، پارچ ، قندان ، گلاب پاش ، سرویس های چای خوری و هزاران محصول دیدنی دیگر می باشد. از جمله ویژگی های این محصولات میتوان به ضد خش بودن و مقاوم در برابر آفتاب و رطوبت اشاره کرد.

شرکت صنایع دستی اریسا مجموعه ی ویژه ای از صنایع دستی میناکاری را در قالب انواع ست های مختلف هدیه، ارائه میکند. برای خرید میناکاری میتوانید از صفحه مربوط به این صنایع دستی در فروشگاه اینترنتی اریسا بازدید نمائید.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

محصولات پیشنهادی برای شما

مطالب مرتبط
معرفی ست گلدان فیروزه کوبی
معرفی 6 ست هدیه گلدان فیروزه کوبی زیبا برای هدیه دادن
زیباترین دیزاین ها برای چیدن سفره هفت سین در دفتر کار
زیباترین دیزاین‌ ها برای چیدن سفره هفت سین در دفتر کار + معرفی پنج ست هفت سین زیبا برای هدیه به کارمندان
آداب و رسوم و سنت های هدیه دادن در سرتاسر جهان
آشنایی با سنت‌های هدیه دادن در سراسر جهان
ایده خرید هدیه عید نوروز برای عروس
16 ایده خرید هدیه عید نوروز برای عروس
هدیه برای همسر عاشق قهوه
برای کسی که عاشق قهوه‌ است، چه کادویی بخریم؟
سبد خرید
ورود

هنوز حساب کاربری ندارید؟

فروشگاه
علاقه مندی ها
0 موارد محصول
حساب کاربری من