آشنایی با آداب و رسوم اقوام ایرانی در عید نوروز

آمدن فصل بهار، نوید دهنده شروع فصلی جدید از زندگی است؛ ایرانیان باستان که احترام ویژه­ای برای طبیعت قائل بودند، جشنی را جهت شادباش این موسم برپا کرده و آن را نوروز نامیدند؛ تاریخچه دقیقی از این جشن باستانی در دست نیست، ولی پژوهشگران براین باورند که پیشینه این جشن به پیش از دوران هخامنشیان بر می­گردد. نوروز، یکی از کهن­ترین جشن­های ما ایرانیان که از نیاکان ما به جا مانده است؛ از آنجا که  این جشن در فرهنگ مردم این دیار ریشه دوانده است، همواره نوروز به عنوان  بزرگترین جشن ملی مردمان این سرزمین، شناخته می­شود، همین موضوع سبب شده تا جشن نوروز تنها محدود به کشور ما ایران نباشد. این جشن باستانی ، مرزهای جغرافیایی ایران را در نوردیده و به هر کشوری که فرهنگ و زبان ایرانی در آن رواج دارد، همچون کشورهای افغانستان و تاجیکستان و… رسوخ کرده است؛ به علاوه فرزندان این خاک، در هرکجای این کره خاکی حضور داشته باشند، جشن نوروز را به بهترین شکل ممکن پاس می­دارند. آداب و رسوم و آیین­های این جشن، همچون میراثی گرانبها سینه به سینه و نسل به نسل از پیشینیان به ما ارث رسیده است؛ ما در این مقاله قصد داریم به بررسی رسوم اقوام ایرانی در عید نوروز بپردازیم.

رسوم اقوام ایرانی در عید نوروز، بخشی از فرهنگ چند هزار ساله مردم ایران زمین

ملت ما مجموعه­ای است از ملیت­ها و قو­میت­های مختلف،نظیر کرد، لر، فارس، عرب، ترک، لک و…، که هرکدام از این­ها در محدوده جغرافیایی خاصی سکنی گزیده اند. در کنار رسومی نظیر خانه تکانی، خرید عید، چیدن سفره هفت سین، دیدوبازدیدهای عید، عیدی دادن و… که به عنوان رسومی مشترک برای عید نوروز، در میان تمام مردم این سرزمین رواج دارد، این عید باستانی برای هرکدام از قومیت­ها و ملیت­های ایرانی به شیوه­ ای خاص و منحصر به آن قومیت برگزار می­شود؛ رسوم اقوام ایرانی در عید نوروز به حدی جذاب است که می­توان آن را به عنوان یک جاذبه گردشگری نیز معرفی نمود. در ادامه مقاله به مهمترین رسوم اقوام ایرانی در عید نوروز خواهیم پرداخت، با ما همراه باشید.

کوسه گردی یا میر نوروزی ، آیین کرد ها به مناسبت فرا رسیدن عید نوروز

کوسه گردی یا همان میر نوروزی، یکی از مهم­ترین آیین­هایی است که به مناسبت فرا رسیدن عید نوروز توسط مردمان غرب کشور، علی الخصوص قوم کرد، برگزار می­گردد؛ در این مراسم که در واقع اجرای یک نوع نمایشنامه کمدی است، برخی از اهالی روستا ماسک­های خنده دار بر چهره زده و در حالت کارناوال گونه،  در حالی که شعر می­خوانند کوسه و عروسش را بدرقه می­کنند و کوسه با سخنانی طنز، نظر بقیه را به خود معطوف می­سازد. آن­ها به یک به یک خانه­ ها سر زده و با پیام اینکه زمستان به پایان رسیده است انعام می­گیرند. این آیین از قدمتی بسیار طولانی برخوردار بوده و هدف اصلی از برپایی آن، پرده برداشتن از واقعیات و رنج و دردهای یک قوم با زبان طنز می­باشد. متاسفانه امروزه برخلاف گذشته، این رسم، تنها در اولین چهارشنبه سال جدید و در بخش­های کوچکی از مناطق کردستان نظیر روستاهای اطراف مهاباد برگزار می­گردد. عده­ای معتقدند حاجی فیروز نیز نسخه جدیدتر کوسه گردی می­باشد. کوسه گردی را می­توان یکی از جذاب­ترین رسوم اقوام ایرانی در عید نوروز عنوان کرد.

در بانه که از دیگر مناطق کرد نشین به شمار می­ رود، زنان به منظور دفع آسیب از کودکان خود و جلوگیری از انتقال بلاها به سال پیش رو، دسته­ ای از موهای فرزندان خود را در شب چهارشنبه سوری بریده و دور می­ریزند. نوروز خوانی که در واقع خواندن نوروزنامه به صورت نقالی است نیز یکی دیگر از رسوم اقوام ایرانی در عید نوروز در مناطق کرد نشین به شمار می­رود.”هه­ته­ری، مه­ته­ری” نیز آیینی است که در این مناطق در اولین روز نوروز توسط کودکان برپا می­شود؛ در این رسم، کودکان با پایین انداختن شال خود از پشت بام، از دیگران تقاضای هدیه می­کنند، این هدایا هرچیزی می­تواند باشد، از صنایع دستی همان منطقه گرفته تا خوراکی و… .

لیکو خوانی ، یکی از زیباترین آداب و رسوم قوم بلوچ در عید نوروز

مردم عشایر و کوچ نشین قوم بلوچ، به مناسبت فرا رسیدن عید نوروز، جشن بهارگاهی را برپا می­‌کنند. از دیگر رسوم اقوام ایرانی در عید نوروز که در مناطق بلوچ نشین برگزار می­‌گردد می­‌توان به مراسم سرمه سرایی اشاره کرد؛ در این مراسم زنان قوم بلوچ، سنگ سرمه را بر روی سنگ دیگری می­ساییدند و سرمه حاصله را در عید به دختران  هدیه می­دادند. “گدام لدیی” یا “هلک لدیی” به معنای جابه­جایی، یکی دیگر از آداب و رسوم اقوام ایرانی در عید نوروز در میان مردم بلوچ می­‌باشد؛ در این مراسم سیاه چادرها را از منطقه قشلاقی جمع کرده و با سرودهای محلی که در وصف فصل بهار سرود شده و شعرهای مخصوص لیکو، به سمت ییلاق حرکت می­‌کنند. همچنین عیدی دادن نهال­ های خرما از طرف بزرگترهای قوم و قبیله به کوچکترها و کاشت این نهال­ ها در روز اول نوروز نیز یکی دیگر از رسوم این مردم خون گرم و اصیل به شمار می­‌رود.

آداب و رسوم اقوام ایرانی در عید نوروز: آذری ­ها با تکم به پیشواز عید نوروز می‌­روند

آیین تکم­چی و تکم، یکی از جذاب­ترین رسوم قوم آذری در عید نوروز بوده که از اهمیت خاصی در میان این قوم برخوردار است. تکم در واقع عروسکی چوبی است به شکل بز، که به دست عروسک­ گردان آن یا همان تکم­چی، عروسک گردانی شده و همزمان تکمچی نواها و تصنیف­ های نوروزی را به صورت شعر خوانی به زبان می‌­آورد، در واقع تکتم­چی با خواندن این آوازها، آمدن نوروز را نوید می‌­دهد؛ این رسم را می­توان نوعی نوروزخوانی به شمار آورد. یکی دیگر از رسوم اقوام ایرانی در عید نوروز که در میان مردم آذری زبان  به خصوص ساکنین آذربایجان­های شرقی و غربی رواج دارد، آیین گستردن سفره خوراکی است. در این سفره، که به منظور پذیرایی از مهمانان پهن می­شود، در کنار سفره هفت انواع و اقسام تنقلات و خشکبار و انواع شیرینی و… نیز قرار داده می­‌شود. هدیه دادن به نوعروس و دامادها از طرف خانواده عروس نیز یکی دیگر از رسوم اقوام ایرانی در عید نوروز مربوط به این قوم اصیل به شمار می‌­رود.

شو الفه لرها، یکی از اصیل ترین آداب و رسوم اقوام ایرانی در عید نوروز

عصر روز قبل از عید نوروز در میان قوم لر به خصوص مردم خرم آباد، به شوالفه یا همان شب عرفه مشهور است؛ در این روز مردمان خطّه­ های لر زبان، به منظور طلب آمرزش برای رفتگان و شادی روح آن­ها، به پخش کردن خیرات، قرائت فاتحه و دعا و… می­‌پردازند. در واقع این رسم در سرتاسر ایران در آخرین جمعه سال، برگزار می‌­شود. کوچ نشینان این مناطق نیز به مناسبت فرا رسیدن سال جدید، کوچ خود را به سمت مناطق ییلاقی آغاز می­‌کنند.

گیلک­ ها با مراسم عروس گولی به استقبال سال جدید می‌­روند

گیلک­ ها یکی از بزرگترین و قدیمی ترین اقوام ایرانی بوده که در منطقه گیلان سکونت دارند؛ این قوم همانند سایر اقوام ایرانی، با آداب و رسوم خاصی به پیشواز سال جدید می‌­روند؛ گل عروس یا عروس گولی یکی از مهم­ترین رسوم اقوام ایرانی در عید نوروز برای مردم ساکن در خطه گیلان به شمار می‌­رود؛ این مراسم در واقع نوعی نمایش شادی بخش است که نازخانم، پیربابو و غول به عنوان شخصیت­ های اصلی در آن ایفای نقش می­‌کنند؛ نمایشنامه این نمایش حول دعوای بین پیربابو، نماد فصل بهار و سرزندگی  و غول، نماد فصل زمستان و سیاهی، بر سر نازخانم می­چرخد که نهایتا منجر به کشتی گرفتن این دو شخصیت می­‌شود. شروع این نمایش معمولا از نیمه دوم اسفند ماه آغاز شده و گروه نمایش خانه به خانه و روستا به روستا را گشته و نمایش را در ازای دریافت هدایای نقدی و غیر نقدی به اجرا در می­‌آورند.

گیلک­ ها بر این باورند که چیدن سبزه سفره هفت سین توسط مهمان، باعث افزایش رزق و روزی و سرازیر شدن برکت به آن خانه می­‌شود؛ به علاوه برآورده شدن حاجات در زمان چیدن سبزه نیز از دیگر عقاید مردم گیلان است، از همین رو قرار دادن قیچی بر سر سفره هفت سین، از دیگر رسوم مردم این منطقه به شمار می­‌رود. از دیگر رسوم اقوام ایرانی در عید نوروز، در خصوص قوم گیلک می­‌توان به نوروز خوانی و شال­اندازان اشاره کرد که متاسفانه کم کم در حال فراموش شدن هستند. تحویل سال در امام­زاده ­ها و پهن نکردن سفره هفت سین در خانواده­ های عزادار نیز رسومی است که از دیرباز در این منطقه رواج داشته است.

استقبال ترکمن ها با قولپاق و منجوق آتدی از عید نوروز

منجوق آتدی در واقع نوعی بازی مخصوص دختران ترکمن در عید نوروز می‌­باشد؛ در این سرگرمی دختران گرد یکدیگر جمع شده و هرکدام منجوقی را با نیت خود درون ظرفی پر از آب می‌­اندازند، سپس یکی از دخترها با در دست گرفتن ظرف حاوی مهره ­ها و آب در حالی که بیتی شعر را می­‌خواند و مهره ­ها را هم می­‌زند، اطراف دوستان خود پرسه می­‌زند و اتفاقی مهره­ ای را از ظرف آب بیرون می­‌کشد؛ مهره متعلق به هرکدام از دختران بود، بیت شعر برای او در نظر گرفته می­­‌شود. از دیگر رسوم اقوام ایرانی در عید نوروز مخصوص قوم ترکمن، می‌توان به قولپاق اشاره کرد؛ قولپاق در واقع به معنای تراشیدن موی پسران است به طوری که بخش­ هایی از پشت سر، روی گوش و دوطرف سر را باقی می­‌گذارند؛ این رسم در آخرین چهارشنبه سال اجرا می­‌شود. همچنین رفتن به صحرا و نظاره کردن چشمه ­های آب روان  نیز در چهارشنبه پایان سال از دیرباز در قوم ترکمن خوش یمن بوده است، در این رسم، هنگام بازگشت از صحرا هفت سنگریزه را به نیت دفع بلاها به طرفین مختلف (به غیر از سمت قبله) پرتاب می‌­کردند که متسافانه روز به روز از اهمیت این آداب و رسوم کاسته شده تا حدی که امروزه تقریبا این سنن به فراموشی سپرده شده­ اند.

ساختن آویزهایی از نخ سیاه و سفید بافته شده به طوری که در بخش مرکزی آن نظر چشم، اسپند،منجوق، نمک و نوعی چوب به نام داغدان به چشم می­‌خورد و  آویختن آن­ها بر سر در خانه­ ها نیز از دیگر آیین­ های مربوط به قوم ترکمن بوده که پس از خانه تکانی انجام می­‌شود؛ این آویزها به منظور افزایش برکت در خانه مورد استفاده قرار می­‌گیرند.

سفره هفت میم بوشهری ، یکی از جالب­‌ترین رسوم اقوام ایرانی در عید نوروز

سفره هفت میم بوشهری، یکی از عجیب‌­ترین و در عین حال جالب‌ترین رسوم اقوام ایرانی در عید نوروز به شمار می­‌رود. مردم این خطه از خاک ایران، در کنار سفره هفت سینی که در تمامی خانه­ های ایرانی به مناسبت فرا رسیدن سال نو گسترده می­‌شود، سفره هفت میم را نیز پهن می­‌کنند؛ سفره هفت میم در واقع متشکل است از مربا، مرغ، میوه، میگو، ماهی مسقطی و ماست که به منظور افزایش برکت و رزق و روزی ساکنان حاشیه دریا گسترده می­‌شود. از دیگر رسوم اقوام ایرانی در عید نوروز که توسط مردمان خون گرم جنوب کشور پاس داشته می­‌شود، می­‌توان به پخت انواع و اقسام شیرینی خانگی، تهیه بی­گلی و قراپیچ نیز اشاره کرد.

حنا بستن رسم زیبای مردمان لک زبان برای استقبال از سال جدید

قوم لک یکی از اصیل­‌ترین و قدیمی­‌ترین اقوام ایرانی هستند که همواره جایگاه و ارزش خاصی را برای عید نوروز در نظر داشتند. آمدن بچه ­ای معصوم و یا فردی نورانی و پاک به عنوان اولین مهمان، اولین دعایی­ است در لحظه تحویل سال، بر ذهن و زبان مردم قوم لک جاری است؛ چراکه مردم غیور و خونگرم لک زبان بر این باورند که آمدن اینچنین افرادی، موجب سرازیر شدن خیر و برکت و دور ماندن غم و اندوه و اتفاقات ناگوار از منزل آنان خواهد شد. از دیگر آداب و رسوم اقوام ایرانی در عید نوروز که توسط مردمان لک پاس داشته می­‌شود از بین بردن کدورت­ ها و دشمنی هایی است که موجب بهم خوردن میانه اطرافیان و آشنایان آن­ ها شده است. در واقع آشتی دادن اطرافیان یکی از مهم­‌ترین سنن مربوط به قوم لک بوده که در عید نوروز بسیار مورد توجه واقع می­‌شود. حنا بستن کف دست زنان و دختران و کاکل قوچ­ ها، از دیگر رسوم این قوم قدیمی و اصیل در عید نوروز به شمار می­‌رود؛ همچنین سر بریدن گوسفند، مرغ، خروس و… و تهیه آش گوشت نیز یکی از قدیمی‌­ترین آیین هایی است که از دیرباز در این قوم رواج داشته است.