آمدن فصل بهار، نوید دهنده شروع فصلی جدید از زندگی است؛ ایرانیان باستان که احترام ویژهای برای طبیعت قائل بودند، جشنی را جهت شادباش این موسم برپا کرده و آن را نوروز نامیدند؛ تاریخچه دقیقی از این جشن باستانی در دست نیست، ولی پژوهشگران براین باورند که پیشینه این جشن به پیش از دوران هخامنشیان بر میگردد. نوروز، یکی از کهنترین جشنهای ما ایرانیان که از نیاکان ما به جا مانده است؛ از آنجا که این جشن در فرهنگ مردم این دیار ریشه دوانده است، همواره نوروز به عنوان بزرگترین جشن ملی مردمان این سرزمین، شناخته میشود، همین موضوع سبب شده تا جشن نوروز تنها محدود به کشور ما ایران نباشد. این جشن باستانی ، مرزهای جغرافیایی ایران را در نوردیده و به هر کشوری که فرهنگ و زبان ایرانی در آن رواج دارد، همچون کشورهای افغانستان و تاجیکستان و… رسوخ کرده است؛ به علاوه فرزندان این خاک، در هرکجای این کره خاکی حضور داشته باشند، جشن نوروز را به بهترین شکل ممکن پاس میدارند. آداب و رسوم و آیینهای این جشن، همچون میراثی گرانبها سینه به سینه و نسل به نسل از پیشینیان به ما ارث رسیده است؛ ما در این مقاله قصد داریم به بررسی رسوم اقوام ایرانی در عید نوروز بپردازیم.
رسوم اقوام ایرانی در عید نوروز، بخشی از فرهنگ چند هزار ساله مردم ایران زمین
ملت ما مجموعهای است از ملیتها و قومیتهای مختلف،نظیر کرد، لر، فارس، عرب، ترک، لک و…، که هرکدام از اینها در محدوده جغرافیایی خاصی سکنی گزیده اند. در کنار رسومی نظیر خانه تکانی، خرید عید، چیدن سفره هفت سین، دیدوبازدیدهای عید، عیدی دادن و… که به عنوان رسومی مشترک برای عید نوروز، در میان تمام مردم این سرزمین رواج دارد، این عید باستانی برای هرکدام از قومیتها و ملیتهای ایرانی به شیوه ای خاص و منحصر به آن قومیت برگزار میشود؛ رسوم اقوام ایرانی در عید نوروز به حدی جذاب است که میتوان آن را به عنوان یک جاذبه گردشگری نیز معرفی نمود. در ادامه مقاله به مهمترین رسوم اقوام ایرانی در عید نوروز خواهیم پرداخت، با ما همراه باشید.
کوسه گردی یا میر نوروزی ، آیین کرد ها به مناسبت فرا رسیدن عید نوروز
کوسه گردی یا همان میر نوروزی، یکی از مهمترین آیینهایی است که به مناسبت فرا رسیدن عید نوروز توسط مردمان غرب کشور، علی الخصوص قوم کرد، برگزار میگردد؛ در این مراسم که در واقع اجرای یک نوع نمایشنامه کمدی است، برخی از اهالی روستا ماسکهای خنده دار بر چهره زده و در حالت کارناوال گونه، در حالی که شعر میخوانند کوسه و عروسش را بدرقه میکنند و کوسه با سخنانی طنز، نظر بقیه را به خود معطوف میسازد. آنها به یک به یک خانه ها سر زده و با پیام اینکه زمستان به پایان رسیده است انعام میگیرند. این آیین از قدمتی بسیار طولانی برخوردار بوده و هدف اصلی از برپایی آن، پرده برداشتن از واقعیات و رنج و دردهای یک قوم با زبان طنز میباشد. متاسفانه امروزه برخلاف گذشته، این رسم، تنها در اولین چهارشنبه سال جدید و در بخشهای کوچکی از مناطق کردستان نظیر روستاهای اطراف مهاباد برگزار میگردد. عدهای معتقدند حاجی فیروز نیز نسخه جدیدتر کوسه گردی میباشد. کوسه گردی را میتوان یکی از جذابترین رسوم اقوام ایرانی در عید نوروز عنوان کرد.
در بانه که از دیگر مناطق کرد نشین به شمار می رود، زنان به منظور دفع آسیب از کودکان خود و جلوگیری از انتقال بلاها به سال پیش رو، دسته ای از موهای فرزندان خود را در شب چهارشنبه سوری بریده و دور میریزند. نوروز خوانی که در واقع خواندن نوروزنامه به صورت نقالی است نیز یکی دیگر از رسوم اقوام ایرانی در عید نوروز در مناطق کرد نشین به شمار میرود.”ههتهری، مهتهری” نیز آیینی است که در این مناطق در اولین روز نوروز توسط کودکان برپا میشود؛ در این رسم، کودکان با پایین انداختن شال خود از پشت بام، از دیگران تقاضای هدیه میکنند، این هدایا هرچیزی میتواند باشد، از صنایع دستی همان منطقه گرفته تا خوراکی و… .
لیکو خوانی ، یکی از زیباترین آداب و رسوم قوم بلوچ در عید نوروز
مردم عشایر و کوچ نشین قوم بلوچ، به مناسبت فرا رسیدن عید نوروز، جشن بهارگاهی را برپا میکنند. از دیگر رسوم اقوام ایرانی در عید نوروز که در مناطق بلوچ نشین برگزار میگردد میتوان به مراسم سرمه سرایی اشاره کرد؛ در این مراسم زنان قوم بلوچ، سنگ سرمه را بر روی سنگ دیگری میساییدند و سرمه حاصله را در عید به دختران هدیه میدادند. “گدام لدیی” یا “هلک لدیی” به معنای جابهجایی، یکی دیگر از آداب و رسوم اقوام ایرانی در عید نوروز در میان مردم بلوچ میباشد؛ در این مراسم سیاه چادرها را از منطقه قشلاقی جمع کرده و با سرودهای محلی که در وصف فصل بهار سرود شده و شعرهای مخصوص لیکو، به سمت ییلاق حرکت میکنند. همچنین عیدی دادن نهال های خرما از طرف بزرگترهای قوم و قبیله به کوچکترها و کاشت این نهال ها در روز اول نوروز نیز یکی دیگر از رسوم این مردم خون گرم و اصیل به شمار میرود.
آداب و رسوم اقوام ایرانی در عید نوروز: آذری ها با تکم به پیشواز عید نوروز می‌روند
آیین تکمچی و تکم، یکی از جذابترین رسوم قوم آذری در عید نوروز بوده که از اهمیت خاصی در میان این قوم برخوردار است. تکم در واقع عروسکی چوبی است به شکل بز، که به دست عروسک گردان آن یا همان تکمچی، عروسک گردانی شده و همزمان تکمچی نواها و تصنیف های نوروزی را به صورت شعر خوانی به زبان می‌آورد، در واقع تکتمچی با خواندن این آوازها، آمدن نوروز را نوید می‌دهد؛ این رسم را میتوان نوعی نوروزخوانی به شمار آورد. یکی دیگر از رسوم اقوام ایرانی در عید نوروز که در میان مردم آذری زبان به خصوص ساکنین آذربایجانهای شرقی و غربی رواج دارد، آیین گستردن سفره خوراکی است. در این سفره، که به منظور پذیرایی از مهمانان پهن میشود، در کنار سفره هفت انواع و اقسام تنقلات و خشکبار و انواع شیرینی و… نیز قرار داده میشود. هدیه دادن به نوعروس و دامادها از طرف خانواده عروس نیز یکی دیگر از رسوم اقوام ایرانی در عید نوروز مربوط به این قوم اصیل به شمار میرود.
شو الفه لرها، یکی از اصیل ترین آداب و رسوم اقوام ایرانی در عید نوروز
عصر روز قبل از عید نوروز در میان قوم لر به خصوص مردم خرم آباد، به شوالفه یا همان شب عرفه مشهور است؛ در این روز مردمان خطّه های لر زبان، به منظور طلب آمرزش برای رفتگان و شادی روح آنها، به پخش کردن خیرات، قرائت فاتحه و دعا و… می‌پردازند. در واقع این رسم در سرتاسر ایران در آخرین جمعه سال، برگزار میشود. کوچ نشینان این مناطق نیز به مناسبت فرا رسیدن سال جدید، کوچ خود را به سمت مناطق ییلاقی آغاز میکنند.
گیلک ها با مراسم عروس گولی به استقبال سال جدید می‌روند
گیلک ها یکی از بزرگترین و قدیمی ترین اقوام ایرانی بوده که در منطقه گیلان سکونت دارند؛ این قوم همانند سایر اقوام ایرانی، با آداب و رسوم خاصی به پیشواز سال جدید می‌روند؛ گل عروس یا عروس گولی یکی از مهمترین رسوم اقوام ایرانی در عید نوروز برای مردم ساکن در خطه گیلان به شمار میرود؛ این مراسم در واقع نوعی نمایش شادی بخش است که نازخانم، پیربابو و غول به عنوان شخصیت های اصلی در آن ایفای نقش میکنند؛ نمایشنامه این نمایش حول دعوای بین پیربابو، نماد فصل بهار و سرزندگی و غول، نماد فصل زمستان و سیاهی، بر سر نازخانم میچرخد که نهایتا منجر به کشتی گرفتن این دو شخصیت میشود. شروع این نمایش معمولا از نیمه دوم اسفند ماه آغاز شده و گروه نمایش خانه به خانه و روستا به روستا را گشته و نمایش را در ازای دریافت هدایای نقدی و غیر نقدی به اجرا در می‌آورند.
گیلک ها بر این باورند که چیدن سبزه سفره هفت سین توسط مهمان، باعث افزایش رزق و روزی و سرازیر شدن برکت به آن خانه میشود؛ به علاوه برآورده شدن حاجات در زمان چیدن سبزه نیز از دیگر عقاید مردم گیلان است، از همین رو قرار دادن قیچی بر سر سفره هفت سین، از دیگر رسوم مردم این منطقه به شمار میرود. از دیگر رسوم اقوام ایرانی در عید نوروز، در خصوص قوم گیلک میتوان به نوروز خوانی و شالاندازان اشاره کرد که متاسفانه کم کم در حال فراموش شدن هستند. تحویل سال در امامزاده ها و پهن نکردن سفره هفت سین در خانواده های عزادار نیز رسومی است که از دیرباز در این منطقه رواج داشته است.
استقبال ترکمن ها با قولپاق و منجوق آتدی از عید نوروز
منجوق آتدی در واقع نوعی بازی مخصوص دختران ترکمن در عید نوروز میباشد؛ در این سرگرمی دختران گرد یکدیگر جمع شده و هرکدام منجوقی را با نیت خود درون ظرفی پر از آب می‌اندازند، سپس یکی از دخترها با در دست گرفتن ظرف حاوی مهره ها و آب در حالی که بیتی شعر را می‌خواند و مهره ها را هم می‌زند، اطراف دوستان خود پرسه می‌زند و اتفاقی مهره ای را از ظرف آب بیرون می‌کشد؛ مهره متعلق به هرکدام از دختران بود، بیت شعر برای او در نظر گرفته میشود. از دیگر رسوم اقوام ایرانی در عید نوروز مخصوص قوم ترکمن، میتوان به قولپاق اشاره کرد؛ قولپاق در واقع به معنای تراشیدن موی پسران است به طوری که بخش هایی از پشت سر، روی گوش و دوطرف سر را باقی می‌گذارند؛ این رسم در آخرین چهارشنبه سال اجرا میشود. همچنین رفتن به صحرا و نظاره کردن چشمه های آب روان نیز در چهارشنبه پایان سال از دیرباز در قوم ترکمن خوش یمن بوده است، در این رسم، هنگام بازگشت از صحرا هفت سنگریزه را به نیت دفع بلاها به طرفین مختلف (به غیر از سمت قبله) پرتاب می‌کردند که متسافانه روز به روز از اهمیت این آداب و رسوم کاسته شده تا حدی که امروزه تقریبا این سنن به فراموشی سپرده شده اند.
ساختن آویزهایی از نخ سیاه و سفید بافته شده به طوری که در بخش مرکزی آن نظر چشم، اسپند،منجوق، نمک و نوعی چوب به نام داغدان به چشم می‌خورد و آویختن آنها بر سر در خانه ها نیز از دیگر آیین های مربوط به قوم ترکمن بوده که پس از خانه تکانی انجام میشود؛ این آویزها به منظور افزایش برکت در خانه مورد استفاده قرار میگیرند.
سفره هفت میم بوشهری ، یکی از جالب‌ترین رسوم اقوام ایرانی در عید نوروز
سفره هفت میم بوشهری، یکی از عجیب‌ترین و در عین حال جالب‌ترین رسوم اقوام ایرانی در عید نوروز به شمار میرود. مردم این خطه از خاک ایران، در کنار سفره هفت سینی که در تمامی خانه های ایرانی به مناسبت فرا رسیدن سال نو گسترده میشود، سفره هفت میم را نیز پهن میکنند؛ سفره هفت میم در واقع متشکل است از مربا، مرغ، میوه، میگو، ماهی مسقطی و ماست که به منظور افزایش برکت و رزق و روزی ساکنان حاشیه دریا گسترده میشود. از دیگر رسوم اقوام ایرانی در عید نوروز که توسط مردمان خون گرم جنوب کشور پاس داشته میشود، میتوان به پخت انواع و اقسام شیرینی خانگی، تهیه بیگلی و قراپیچ نیز اشاره کرد.
حنا بستن رسم زیبای مردمان لک زبان برای استقبال از سال جدید
قوم لک یکی از اصیل‌ترین و قدیمی‌ترین اقوام ایرانی هستند که همواره جایگاه و ارزش خاصی را برای عید نوروز در نظر داشتند. آمدن بچه ای معصوم و یا فردی نورانی و پاک به عنوان اولین مهمان، اولین دعایی است در لحظه تحویل سال، بر ذهن و زبان مردم قوم لک جاری است؛ چراکه مردم غیور و خونگرم لک زبان بر این باورند که آمدن اینچنین افرادی، موجب سرازیر شدن خیر و برکت و دور ماندن غم و اندوه و اتفاقات ناگوار از منزل آنان خواهد شد. از دیگر آداب و رسوم اقوام ایرانی در عید نوروز که توسط مردمان لک پاس داشته میشود از بین بردن کدورت ها و دشمنی هایی است که موجب بهم خوردن میانه اطرافیان و آشنایان آن ها شده است. در واقع آشتی دادن اطرافیان یکی از مهمترین سنن مربوط به قوم لک بوده که در عید نوروز بسیار مورد توجه واقع میشود. حنا بستن کف دست زنان و دختران و کاکل قوچ ها، از دیگر رسوم این قوم قدیمی و اصیل در عید نوروز به شمار میرود؛ همچنین سر بریدن گوسفند، مرغ، خروس و… و تهیه آش گوشت نیز یکی از قدیمی‌ترین آیین هایی است که از دیرباز در این قوم رواج داشته است.
